Ödül ve Ceza
Ödül ve ceza uygulamalarının asıl amacı, kişiye kendi davranışlarının sonuçlarını deneyimleterek, duygusal ve düşünsel öz denetim yapabilme becerisi ve kendini yönetebilme yeterliliği kazandırmaktır.
Ceza ise, kişiyi hazdan yoksun bırakmayı tanımlayan her tür sınırlama ve yasaklamayı içeren yaptırımlardır. Ceza ile kişinin davranışının yarattığı sonuçlardan üzüntü ve pişmanlık duymasını amaçlanır.
Sebepsiz yere ödül ve ceza verilmemelidir. Bunun mutlaka bir amaca yönelik ve bunun yanı sıra anlamlı olması gereklidir. Kişi, hangi davranışlarının sonucunda ödüllendirileceği veya cezalandırılacağı bilmelidir.
Önemli bir diğer noktada da, ölçüsüz ve davranışla orantılı olmayan ödül-ceza uygulamalarının aksi tepki yaratabileceğidir. Örneğin, kişinin her davranışının ödüllendirilmesi ve aynı şekilde her davranışına tepki göstermek de çok yanlıştır.
Yapılan araştırmalar, ödülün öğrenme yaşantısında cezaya göre daha etkili ve kalıcı olduğunu göstermektedir.
Bu araştırmalardan çıkan sonuçlar şu şekilde özetlenebilir:
- Ödül ve ceza verilmeden önce, yapılan davranışın nedenleri araştırılmalıdır. Özellikle ceza vermeden önce, istenmeyen davranışta kişinin kişisel olarak ne ölçüde kusurlu olduğundan emin olunmalıdır.
- Kişiliğin tamamına değil sadece istenmeyen davranışa yönelik olmalıdır.
- Eğer mümkünse, hangi davranışların neden ve nasıl ödüllendirileceği ya da cezalandırılacağını kişiyle birlikte kararlaştırmak eğitsel açıdan daha etkili olmaktadır.
- Davranış ortaya çıktığı anda verilmeli ve mutlaka sonuçları izlenmelidir.
- Yapıcı, yaratıcı ve en önemlisi de kişiyi geliştirecek nitelikte olmalıdır. Hiç bir zaman ödevler, dersler, kitap okumak gibi yararlı ve sorumluluk içeren aktiviteler ceza olarak kullanılmamalıdır. Aksi halde bu aktivite ve sorumlulukları yapmaya dönük algı ve motivasyon zedelenmiş olacaktır.
- Mantıklı ve anlaşılabilir ölçütlere göre verilmelidir. Örneğin ağır bir suça karşılık hafif bir ceza verilmesi istenmeyen davranışın ortadan kaldırılması için yeterli olmaz.
- Ödül ve ceza uygulamaları kararlı ve tutarlı bir biçimde yapılmalıdır. Aynı davranış bir kez ödüllendirilir, başka bir seferde ödüllendirilmez ya da bir kez cezalandırılır, diğer bir seferinde cezalandırılmazsa eğitsel etkisi azalmaktadır.
- Otorite figürü ödül ve ceza kullanımında, yansız ve adil olmalıdır.
- Otorite figürü ödül ve ceza verirken duygusal davranmamalıdır. Özellikle ceza, asla bir öfke ve hıncın sonucu olmamalıdır.
- Kişinin içinde bulunduğu ortamın duygusal atmosferini olumsuz yönde etkileyen yoğunluk ve sıklıkta verilmemelidir. Kişiler, özellikle cezalandırma endişesinden korunmalıdır.
İlgili Makale Çocuk Gelişiminde Ruh Sağlığı Faktörü